وقتی امام خمینی (ره) در مقام فرماندهی کل قوا بر لزوم شکسته شدن حصر آبادان تأکید کردند ماشین پیشروی ایران در مسیر بازپس گیری مناطق اشغالی شروع به حرکت کرد. پس از عملیات ثامن الائمه که به محاصره آبادان پایان داد در عملیات طریق القدس رزمندگان اسلام بستان را آزاد کردند. دهلاویه ، غرب شوش و دزفول در عملیات بزرگ فتح المبین آزاد شد و در نقطه اوج پیروزی ها در عملیات بیت المقدس خرمشهر نیز آزاد گشت. همه این عملیات ها'>عملیات ها به صورت مشترک و هماهنگ میان نیروهای ارتش و سپاه اعم از زمینی و هوایی اجرا می شد.

این مقاله با نگاهی مستند و مستدل به دوران دفاع مقدس سعی در بررسی مساله جنگ و صلح از دیدگاه امام خمینی در طول هشت سال دفاع مقدس ملت ایران را دارد.

مقدمه

همانطور که بارها تکرار شده است و می دانیم جنگ تحمیلی علیه ایران به ابتکار آمریکا و توسط عراق آغاز شد. از یک نگاه آمریکا حق داشت همه تلاش خود را برای تغیر دوباره حکومت ایران به کار گیرد. آرنولد توینبی می گوید: بدیهی است که ذهن آدمی از خلاء روحی و معنوی کراهت دارد و اگر بر مردمی یا جامعه ای این بدبختی فرود آید که سرچشمه زلال الهامات و امیدهایی که زمانی بدان ها دلبسته بوده است از دست بدهد دیر یا زود در صدد تصرف نخستین مائده ای که فراراهش قرار گیرد برخواهد آمد و حتی اگر این مائده خشن و فریبنده باشد تصاحب آن را به محرومیت ترجیح خواهد داد. آمریکا نیز حکایت چنین جامعه ای را دارد که ذکرش در این جملات می رود. اگر آغاز سرمایه گذاری آمریکا در ایران را ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در نظر بگیریم حکومت آمریکا در طی ۲۵ سال با تمام توان و امکانات ایران را و فقط ایران را به عنوان استراتژیک ترین نقطه منطقه ـ از نظر نقاط ساحلی در جنوب و شمال و مرکزیت در میان کشورهای منطقه و مرزهای طولانی با شوروی و ... تحت پوشش مادی و معنوی قرار داده بود. تمام امیدهای طولانی مدت خود را به رژیم حاکم بر ایران بسته بود و یکی از پایه های اصلی آینده جهانی شدن و نقش آمریکا در تحولات بین الملل را نیز ایران قرار داده بود. حال انقلابی ضد آمریکایی نه تنها همه امکانات مادی را که برای منظورهای فوق فراهم شده بود تصاحب کرد بلکه شعار جدی نفی آمریکا در صحنه بین الملل را هم سرلوحه سیاست خود قرار داد. از این منظر که به تحولات سال های آخر دهه ۱۹۷۰ می نگریم آمریکا باید به هر طریق ممکن ـ حتی جنگ ـ تا قبل از استقرار کامل انقلاب اسلامی به این کابوس وحشتناک پایان می داد. از طرفی هم آمریکا می دانست که انقلاب اسلامی از جهات متعدد با سایر نمونه های مشاهده و مطالعه شده انقلاب های جهان متفاوت است. بنابراین غیرقابل پیش بینی بودن انقلاب را خطری بزرگتر ارزیابی می کرد با توجه به اینکه ایران هم هر روز بر آرمان ها و اهداف بین المللی خود تأکید می نمود.

ریچارد نیکسون سیاستمدار کهنه کار آمریکا در مورد انقلاب ایران می گوید:

افسانه ای که درباره انقلاب ایران گفته می شود این است که این انقلاب از فساد شاه و سرکوب پلیس و فقر توده ها ناشی می شد این دیدگاه خطاست. در حکومت شاه وضع ایران از تمام کشورهای منطقه سوای اسرائیل بهتر بود. جوانان از این انقلاب حمایت کردند نه برای اینکه خواهان آزادی ، شغل ، مسکن و لباس بهتر بودند چون چیزی را می خواستند تا به آن بیش از مادی گرایی معتقد باشند. پس از انقلاب مردم ایران همان چیزی را بدست آوردند که انقلاب قول داده بود. اینکه آنها تصور می کردند به چه چیزی دست خواهند یافت کاملا روشن نیست اما جای انکار نیست که انقلاب اسلامی یک انقلاب واقعی اندیشه ها را ارایه داد و آنها آن را با عشق و ایمان پذیرفتند .

همین نامعلوم بودن خواسته انقلاب ایران برای جهان غرب و اتکای ارکان انقلاب برایمان و قواعد غیرمادی ترس از آنرا بیشتر می کرد. ۲ـ سال های آغازین جنگ اگر به خاطر بیاوریم با سپری شدن مدت کوتاهی از جنگ پیش بینی ها از پایان خوش هجوم ناگهانی عراق و شکست چند روزه ایران به تلخی یأس برای هم پیمانان صدام بویژه آمریکا مبدل شد. رهبری های حضرت امام خمینی (ره) باعث شد که جنگ عامل پیوند و انسجام روز افزون گردد و حلقه اتحاد مردم حول رهبری ایشان روز به روز تنگ تر شود تا افرادی که با این جریان همسو نبودند در خارج این دایره قرار گیرند. بنی صدر به عنوان یکی از مهمترین عوامل شکست های شش ماهه ایران در فروردین ماه ۵۹ عزل شد و معادلات سیاسی و نظامی ایران شکل تازه ای به خود گرفت. عزل بنی صدر ، افشای توطئه ها ، وقایع تکان دهنده پیاپی مثل ترورها و بمب گذاری ها همه و همه حقانیت خط امام و مظلومیت آنرا اثبات می کرد . امام نیز بعد از هرکدام از وقایع دلخراش در پیامی به مردم آنها را امیدوارتر می کردند و لزوم خشکاندن ریشه تهاجمات را واجب تر.

در یک نگاه آماری به صحیفه امام (ره) حجم بیانات و پیام های امام به مردم ایران تا قبل از سال ۶۳ و بخصوص در اولین سال های جنگ چندین برابر سال های بعد است که نشان از سیاست کنترلی حضرت امام در شرایط بحرانی آنروزها دارد. سایر مسؤولان هم هر روز به مردم گوشزد می کردند علت اینکه تاکنون نتوانستیم در امر جنگ گشایشی حاصل کنیم کارشکنی ها و خیانت های بنی صدر بوده و امروز فصل جدیدی در این نبرد آغاز شده است. فضای فکری که آن روزها بر ذهن عموم مردم ایران حاکم شده بود علت مضاعفی شد بر مقبولیت خط امام تا مردم را به انسجامی فوق العاده برساند. در میان نیروهای نظامی هم برکناری بنی صدر عاملی شد برای نزدیکی سپاه و ارتش در آن مقطع زمانی چرا آنها ریشه اختلافات را خشکیده می دیدند و ضرورت وحدت را نیز لازم. همین عوامل برای پیروزی های مکرر رزمندگان اسلام کفایت می کرد.

وقتی امام خمینی (ره) در مقام فرماندهی کل قوا بر لزوم شکسته شدن حصر آبادان تأکید کردند ماشین پیشروی ایران در مسیر بازپس گیری مناطق اشغالی شروع به حرکت کرد. پس از عملیات ثامن الائمه که به محاصره آبادان پایان داد در عملیات طریق القدس رزمندگان اسلام بستان را آزاد کردند. دهلاویه ، غرب شوش و دزفول در عملیات بزرگ فتح المبین آزاد شد و در نقطه اوج پیروزی ها در عملیات بیت المقدس خرمشهر نیز آزاد گشت. همه این عملیات ها'>عملیات ها به صورت مشترک و هماهنگ میان نیروهای ارتش و سپاه اعم از زمینی و هوایی اجرا می شد. ضعف تسلیحاتی عراق ، نداشتن توقع چنین پیروزی هایی از ایران و حضور گسترده نیروهای مردمی در جبهه باعث شد که تنها عکس العمل عراق در مقابل بازپس گیری های مناطق اشغالی توسط ایران تسریع در عقب نشینی و فرار از منطقه باشد. در طول قریب به ۹ ماه بدوت حتی یک شکست همه عملیات ها'>عملیات های ایران به پیروزی منجر می شد و در این مدت نسبتا طولانی هر روز بر وحدت و انسجام و روحیه ملت ایران افزوده می گشت و ایمان آنها به رهبری امام و اخلالص مسؤولان هر روز بیشتر از روز قبل می شد. تصور میزان پتانسیل قدرت مردم ایران در پایان بهار سال شصت و یک هم اکنون بار یما بسیار دشوار است.

جنگ یا صلح

پس از فتح خرمشهر ۸۵% از مناطق اشغالی پس از چهار عملیات بزرگی که ذکر آنها شد آزاد گشت و تها حدود ۲۵۰۰ کیلومتر مربع از خاک ایران که البته در امتداد خط مرزی واقع شده بود در دست عراق باقی ماند. این امتداد طولانی که عمدتا در ارتفاعات بودند و تسلط عراق بر آنها بی چون و چرا بود را نیروهای ما نتوانستند آزاد کنند و از جهتی هم نقاط مهمی به حساب می آمدند زیرا نیمی از مرز مشترک دو کشور از قصر شیرین تا چزابه و نیز طلائیه و کوشک تا شلمچه و دو شهر مهران و نفت شهر در اشغال دشمن متجاوز بود. هر چند به جز نفت شهر که پایان جنگ در دست عراق باقی ماند رزمندگان اسلام همه مناطق دیگر را در طی سال های بعد آزاد کردند ولی اصرار عراق به نگه داشتن این مناطق بعد از عقب نشینی ها یکی از عمده دلایل بدبینی رجال سیاسی ایران در سال شصت و یک به مفهوم صلح بود. اما از طرف دیگر فشارهای بین المللی برای پذیرش صلح آغاز شد. عراق خود را در همه محافل و مجامع صلح طلب معرفی می کرد و ایران را گرم کننده آتش جنگ.

حضرت امام در آنروز ها به وضوح در باب صلح خواهی ایران اظهار نظر می کردند. ایشان در موارد متعدد می فرمودند که ما صلح می خواهیم خیلی هم می خواهیم و یا دنیا بداند که ما حاضریم صلح کنیم اما واقعیت این بود که ایران ادامه گلوله باران توپخانه عراق و خالی نکردن مناطق اشغالی را نشان فریبکاری آنها رژیم و مغایر با پیشنهاد آتش بس و صلح می دانست. از طرفی هم متوقف کردن حرکت پرشور نیروهای مردمی به صلاح نبود چرا که اولا در صورت نیاز دوباره بوجود آوردن آمادگی و روحیه موجود غیرممکن بود و ثانیا اینکه اصلا خود مردم و بخصوص رزمندگان هم در شرایط رو به جلو و پیروزی های پیاپی عزم را جزم یکسره کردن کار جنگ و رژیم عراق کرده بودند و دستور توقف و بدتر از آن صلح بدون در نظر گرفتن آن همه خسارت و شهید و مجروح و مناطق در دست اشغال از سوی آنها قابل پذیرش نبود و به فرموده امام یک ملت انقلابی را هم نمی توان کنترل کرد و تحمل بعضی رفتارها از هر که باشد را ندارند. جهت گیری عموم رجال سیاسی نظامی نیز همین بود که تا در موضع قدرتیم و موتور جنگ بر روی دور پیروزی افتتاده تکلیف آنرا معین کنیم. اما پیروزی ها و پیشروی ها و بازپس گیری مناطق اشغالی در سال ۶۱ ایران را در موقعیتی قرار داد که تصمیمگیری درباره نحوه ادامه جنگ را دشوار می کرد. امام دستور داده بودند که پس از رسیدن به مرزها پیشروی متوقف شود. نیروهای مردمی زیادی طبق آمار و اطلاعات سپاه از آغاز عملیات ها'>عملیات های چهارگانه تا پایان فتح خرمشهر به منطقه سرازیر شدند به صورتی که منحنی جذب نیرو رشد فوق العاده ای را نشان می داد. فشارهای بین المللی هم برای تحمیل صلح به ایران هر روز رو به افزایش بود. هنوز بخشی از مناطق کشور در اشغال دشمن بود و بازپس گیری آنها هم غیرممکن و در این شرایط بود که عراق پیشنهاد صلح را مطرح می کرد. قاعدتا پس از شکست های پی درپی و عقب نشینی ها باید عراق در موضع انفعال و ضعف قرار می گرفت و به شرایط ایران تن می داد ولی در پیشنهادهای صلح اصلا به این موضوع توجهی نمی شد. فقط مقصود آتش بس بود ولاغیر . مثل همان هفته دوم جنگ که عراق درخواست آتش بس می داد در حالی که به اندازه یک استان کشور را در تصرف داشت و مقامات ایرانی هم گفتند که تا زمانی که یک سرباز عراقی در خاک ایران باشد فکر کردن به صلح هم بی معناست و ما از طولانی شدن جنگ هم هراس نداریم. این بار هم در عموم پیشنهادهای صلح اکثر شرایط ایران از جمله تعین متجاوز، حالی کردن مناطق اشغالی ، تعیین دقیق مرزها پرداخت غرامت و . نادیده گرفته می شد.

بنابراین طبیعی بود که به حکم عقل و منطقل چنین صلحی پذیرفته نشود. در این شرایط بودکه حضرت امام ضمن اینکه مثل همیشه بر صلح عادلانه تأکید کردند بار دیگر پیش شرط های ایران برای صلح را این گونه تعیین کردند، ما همان مطلبی که از اول گفتیم، همه دولتمردان ما همان مطلب را می گویند باید بی قید و شرط اینها بیرون بروند باید تمام ضررهایی که به ما وارد کرده اند ما حالا مقدارش را نمی دانیم کارشناس باید بیاید بگردد و مقدارش را معلوم کند که چقدر مقدارش اس آن هم باید تحقق پیدا کند و باید مجرم هم معلوم بشود که چه کسی است به این ترتیب پذیرش صلح از طرف ایران منوط به شرایطی شد که عراق و جامعه بین الملل به آنها تن نمی دادند. اما نگهداشتن نیروهای متجاوز عراقی بر سر مرزهای جنگ برای ایران خالی از ضرر نبود از جمله:

۱ـ حمله نکردن به دشمن درحالی که او هم توان هیچ گونه تهاجمی را نداشت آرامشی بر منطقه جنگی حاکم می کرد که جز ایجاد خستگی و تضعیف روحیه ثمری برای ارتش و سپاه ایران نداشت چرا که هر روز نیروهای آماده و پر انرژی ما باید منتظر می نشستند تا شاید اگر حمله ای شد مقاومت کنند.

۲ـ عراق فرصت کار و بدست می آورد تا با استفاده از آرامش حاکم بر ترمیم نیروی زمینی ازکار افتاده خود بپردازد.

۳ـ توپخانه دوربرد عراق از نزدیکترین نقطه به مرز خاک ایران را هدف قرار می داد در صورتی که اگر نیروهای عراقی کمی عقب تر رانده می شدند برد توپ ها کفایت هدف گیری خاک را نمی کرد.

۴. باز پس گیری مناطق اشغالی از درون خاک خودمان غیرممکن بود چرا که نیروهای عراقی بر ارتفاعات مستقر بودندو هر گونه حمله از طرف ما با شکست مواجه می شد.

۵. تضمینی وجود نداشت که آینده در موقعیتی بهتر از این موقعیت قرار گیریم و از نظر نظامی بهترین فرصت بوجود آمده بود. فرماندهان جنگ هر روز دلایل خود را که بخشی از آنها ذکر شد خدمت امام مطرح می کردند و مصرانه درخواست داشتند که ایشان اجازه ورود به خاک عراق را صادر نمایند. پس از چندی که امام دلایل را کافی و حجت را تمام دیدند مجوز لازم را دادند. به این ترتیب بود که تعقیب متجاوز و به موازات آن تلاش برای آزادسازی سومار و مهران آغاز شد.

پیشروی در خاک عراق

در ابتدای تابستان ۶۱ اول عملیات رمضان طراحی و به اجرا در آمد و به دنبال آن هم عملیات والفجر مقدماتی و والفجر ۱ که در مجموع به موفقیت چندانی هم همراه نبودند. ولی همین نبردهای ابتدای که در طول ۶ ماه صورت گرفت تغییر شگرفی در مواضع کلیه بخش های انقلاب اسلامی نسبت به جنگ بوجود آورد. تأثیرگذاری سیاست بر جنگ و اختلاف نظر مسؤولان سیاسی و فرماندهان نظامی در این دوره کاملا آشکار است. در بخش سیاسی کشور تأثیر مستقیم این نبردها این بود که در تصور آسان بودن پیشروی سریع در خاک عراق تردیدهای جدی بوجود آورد و مسؤولین کشور که تنها به انگیزه کسب پیروزی های نظامی به منظور دریافت امتیازاتت سیاسی با ادامه جنگ موافق بودند از آن پس به هر چه کوتاهتر شدن جنگ و هر چه بیشتر شدن امتیازات دریافتی از عراق می اندیشیدند. در حالی که عراق جنگ را به عنوان مسأله اصلی خود تلقی می کرد در ایران نگاهها به جنگ به چشم واقعه ای موقت و زودگذر بود و تأثیر مستقیم این نگاه این بودکه استراتژی بزرگ کشور استراتژی نظامی نبود بلکه دنبال کردن راه کارهای دیپلماتیک برای رسیدن به صلحی شرافتمندانه و در کنار آن دفاع از کشور در حد نیاز بود. طولی نکشید که یکسری از شخصیت های سیاسی شروع به بیان حرف هایی مبنی بر پایان دادن به جنگ کردند.

برخی می گفتند همان پس از فتح خرمشهر بهتر بود صلح را می پذیرفتیم و یکسری دیگری می گفتند هنوز هم دیر نشده و هم اکنون زمان مناسبت تر است. اما این اظهارنظرها در حالی بیان می شد که عراق همانطور که ذکر شد جنگ را در رأس مسایل کشورش قرار داده بود. گلوله باران مناطق مرزی تا حد توان ، تجاوزات هوایی ، مقامات جدی در مناطق اشغال شده خاک ایران و اخبار موثق از تقویت منابع انسانی و تجهیزات نظامی همگی مؤید این موضوع بودند بنابراین مسلم بود که پذیرش صلح در قالب قطعنامه ۵۱۴ سازمان ملل برای ایران چند پیامد داشت:

الف. از دست دادن مناطق اشغالی خاک ایران به بهانه ادعای عراق در مورد اروند.

ب. مشخص نشدن متجاوز و بالطبع عدم توانایی غرامت خواهی ج. تجهیز ارتش عراق و حمله مجدد بر این اساس بود که برای مسؤولان کشور مشخص شدکه ادامه جنگ پیشروی های بیشتر و تحت فشار گذاشتن عراق و بالطبع جوامع بین الملل از این طریق تنها راه دادخواهی در دنیای بی رحمی بود که ایران مظلوم ترین کشور آن به حساب می آمد.

موضع امام در قبال ادامه جنگ

در آستانه عملیات رمضان قطعنامه ۵۱۴ توسط سازمان ملل تنظیم شد که در آن موضوع تعیین متجاوز پرداخت غرامت اصلا نیامده بود و فقط کمی به مسایل مرزی پرداخته بودند. دکتر محمدجواد لاریجانی قائم مقام وزیر خارجه وقت می گوید: وقتی با آیت الله خامنه ای و حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی و مهندس میرحسین موسوی به این نتیجه رسیدیم که سعی کنیم به نوعی آتش بس را بپذیریم خدمت حضرت امام رسیدیم ایشان فرمودند آتش بس ضروری است منتهی باید مسأله مشخص بشود و آن اینکه مسؤول تجاوز معرفی شود. آتش بس که بد نیست .

مسؤولان درجه یک نظام هم می دانستند که این آتش بس نه دوامی دارد و نه ارزشی اما جو موجود و ترس از پیامدهای طولانی شدن جنگ نیز آنها را در فضایی پر از شک و تردید قرار داده بود. اگر به همان ترتیب زمان می گذشت و مسؤولان در عالم تردید باقی می ماندند هم دامنه اختلافات بیشتر می شد و هم اینکه به ازای هر روز از نظر نظامی به نوعی ایران یک گام از دشمن عقب می ماند. امام در آن زمان با رهبری قاطع خویش موضع صحیح که همان بسیج امکانات برای ادامه جنگ تا رسیدن به نتیجه ای قابل قبول بود را تقویت و تثبیت کردند و به اگر و اماها پایان دادند. ایشان باز هم بر موضع همیشگی خویش که از ابتدای جنگ داشتند تأکید کردند:

از اول من گفته ام که ما به شرط اینکه پیروز بشویم به میدان نیامده ایم ما برای ادای یک وظیفه اسلامی ، وجدانی ، ملی وارد شده ایم در این میان اینطور نگاه تکلیفی به جنگ باعث می شود که افراد هم خود را مکلف ببینند و بعد ارزیابی کنندکه به حکم وظیفه چه نقشی را باید ایفا نمایند و بالطبع تأثیر مثبتی در همکاری و مشارکت مردم در جنگ داشته است. از آنجا که نمونه آرمانی ما شیعیان سیره ائمه (ع) می باشد امام با مثالی به تعمیم سیره عملی امام علی (ع) پرداخته و می فرمایند: فرض کنیم که حضرت امیر (ع) امروز د رایران بود و رییس دولت بود وملاحظه می کرد که یک جمعیتی صدام و آنهایی که با او موافقند یعنی همه دولت های دنیا به استثنای بعضی این هجوم کرده است به ایران و خرابی کرده است و نفوس مردم را تلف کرده است و آواره کرده است و غارت کرده است . امیرالمؤمنین با این کشوری که در معرض خطر است چه می کرد؟ همه افراد را می فرستاد جنگ با فشار اموال اشخاصی که ثروتمند بودند و اینها را می گرفت و می فرستاد و اگر نمی رسید عبای خویش را می داد، عبای من را هم می داد ، کلاه شما را هم می داد برای حفظ کشور اسلام برای حفظ نوامیس خود این مردم .

وقتی مردم از زبان مرجعی که در جایگاه دینی و سیاسی حضرت امیر (ع) در زمان خود نشسته است اینگونه می شنوند اگر به آن امام معصوم اعتقاد قلبی و به این رهبر مشروع التزام عملی داشته باشند ـ که عموم مردم ایران در آن زمان داشتند. حتما به همه فرامین رهر خویش جامعه عمل خواهند پوشاند. ایشان در پاسخ به اتهام جنگ طلبی ایران در تشریح اوضاع همه کارها را در راستای دفاع قلمداد کرده ، می گویند برای دفاع از کشور خودمان و دفاع از ملت مظلوم خودمان وارد عراق شدیم برای اینکه نگذاریم هر روز آبادان و اهواز و اینجاها مورد حمله آنها واقع بشود و مورد توپ های دور برد آنها و موشک های آنها باشد و می خواهیم اینها را به حدی برسانیم که نتوانند این کار را بکنند . اما از آنجا که نمی خواستند ـ و به صلاح کشور هم نبود ـ که خللی در انسجام مردم ایجاد شود آنهایی را پس از عزم ملی برای دفاع از کشرو هنوز هم دم از صلح می زدند به شدت تخطئه کردند. در تاریخ معاصر ایران داستانی که چندین بار در مقاطع مختلف تکرار شده علم شدن ملی گرایی و خلق پرستی در مقابل پرچم اسلام است و متأسفانه در عموم دفعات و با قدرت زیاد ضرباتی گاه جبران ناپذیر بر جبهه اسلام وارد کرده است. در سال های مورد نظر ما هم کسانی که از شجاعت و خطرپذیری کمی برخوردار بودند باز هم از این حربه استفاده کرده و قربانی شدن ملت و میهن را مستمسک مخالفت و کارشکنی خود قرار دادند. امام نیز که تفاومت مشهودی با همه رهبران اسلامی در طول تاریخ ایران داشتند به هیچ وجه کوتاه نیامده و در پاسخ راجع به آنها گفتند: آنهایی که از ما می خواهند با صدام صلح کنیم و به جنگ ادامه ندهیم آنها صلح آمریکایی می خواهند بعضی از آنها سر تا قدمشان آمریکایی است و از عمال شاه سابق بودند و حالا اسلامی شده اند و برای وطنشان و برای حفظ خون مردم وطنشان ناله می کنند و اشک تمساح می ریزند .

در مجموع امام جنگ را مشروعیت دینی بخشیده و بالاتر اینکه تقدیس کردند ایشان در همان اوایل بارها و بازها جنگ را رحمت اللهی و عامل رستگاری تشیع معرفی کردند و از حضرت امیر نقل می کردند که : ان الجهاد باب من ابواب الجنه فتحه الله الخاصه اولیائه مردم ایران هم از عمق وجود به کلام امام ایمان داشتند و رزمندگان اسلام بر خود می بالیدند که امامشان آنها را از مجاهدین می داند و نه قاعدین. به این شکل بودکه امام وحدت و انسجام ملی و احول مسأله جنگ بوجود آوردند و با رهبری ایشان بود که آن روز عموم مردم ایران پذیرفتند ما امروز در رأس مسایلمان جنگ است. اگر یک روز غفلت کنیم حمله خواهد کرد من به ملت ایران عرض می کنم که به همه مصمم باشید و مجهز برای جنگ بیشتر مهیا شوید که دفاع از اسلام است ، دفاع از نوامیس مسلمین است . دفاع از قرآن کریم است، دفاع از ملت ایران است و ملت های دیگر است و ما باید با قدرت بایستیم و هیچ عقب نشینی نکنیم . تعمیم تأثیرات جنگ به ساختار فرهنگی جامعه و در ارتباط مستقیم گذاشتن آن با ارزش های حاکم مثل اسلام ، نوامیس قرآن ، ملت و . هنری غیرقابل انکار در رهبری حضرت امام است. چرا که جریان تبدیل شدن ارزش به هنجار و همچنین جریان درونی شدن ارزش ها و هنجارها زمانی که آنها با ارزش های قدیمی و هنجارهای درونی افراد در ارتباط تنگاتنگ قرار گیرند بسیار کوتاه می گردد. نتایج تحقیقات مختلف عموما به عنوان تأییدی بر این نظریه است که اهداف سازمان در عمل تنها زمانی قابل دستیابی است که این اهداف به سطح ساختارهای کوچک وغیررسمی انتقال داده شود و به ارزش ها و ملاک های حاصل تغییر شکل یابند . و چیزی که در رابطه با انتظارات و توافق وکارآیی سازمان می ـوان به نحو مثبت ارزیابی کرد این است که ترکیب و ادغام رهبری و رسمی و غیررسمی بهترین نتیجه و ثمره را به بار می آورد

جنگ تبلیغاتی

عملیات تبلیغاتی عراق علیه ایران عراق از ابتدای جنگ در مقابل فشار تبلیغاتی که از جانب ایران وارد می شد و به عتل عمق اثر بخشی کلام امام بر مردم عراق و حتی ارتش آن کشور سعی در مشروعیت بخشیدن به صدام و حزب بعث داشت. آنها برای ملت خویش چهره ای منفی از ایران ترسیم می کردند و صدام را ابرمرد و منجی معرفی می نمودند. همه تلاش حزب بعث این بود که صدام در مقابل ایدئولوگ و نجات دهنده اعراب معرفی شود. همچنین به موازات این تلاش مضاعفی را برای تخریب جمهوری اسلامی ایران و مسؤولان آن بویژه حضرت امام مصروف می داشت. عده محورهای تبلیغات دولت عراق علیه ایران به طور خلاصه به شرح زیر می باشد: ـ ضد اسلامی بودن ایرانیان و بخصوص دولت ایران ـ آتش پرست و مجوس بودن مردم ایران ـ قتل عام اسرای عراقی در ایران ـ اعزام کودکان ۹ ساله به جبهه بدون آموزش و بدون اسلحه ـ تعطیل کردن مدارس و فرستادن اجباری دانش آموزان به علت کمبود نیرو ـ استفاده ابزاری از جنگ برای سرکوب رقبای داخلی ـ به خدمت گرفتن اجباری اقوام غیرفارس مثل کرد و ترک و لر ـ ارتباط با اسرائیل و آمریکا هرچند عمده این تبلیغات در اثر اغراق زیاد خیلی قابل پذیرش نبود ولی در برخی موارد هم فشار تبلیغاتی رژیم و عراق برای ایران دردسر زا می شد حتی مثلا سازمان ملل و سازمان جهانی حقوق بشر و مورد فرستادن کودکان به جنگ کرارا به ایران تذکر می دادند.

ایران و جنگ تحمیلی

امام تا آنجا که ممکن بود شایعات اساسی تر و حساس تر را بی جواب نمی گذاشتند مثلا در مورد رابطه ایران با آمریکا و اسرائیل که به میزان وسیعی در کل جهان بخصوص منطقه پخش شده بود فرمودند ما تا آخر ایستاده ایم و با آمریکا روابط ایجاد نخواهیم کرد مگر اینکه آدم بشود و از ظلم کردن دست بردارد. ... مع ذالک می بینید شیاطین ... می گویند ایران با اسرائیل و آمریکا رابطه دارد و یا در مورد اسلام خواهی و مسلمانی صدام به شهید کردن علما توسط او اشاره می کنند و به عنوان یک شاهد عینی از عملکرد او می گویند صدام از زمانی که من در نجف تبعید بودم در بین مردم به عنوان مخالف اسلام و جلادی و خونخواری معروف بود ... وقتی رییس جمهور شد به اسم اینکه ایران و ایرانی ها فارس و مجوسند با تحریک آمریکا از زمین و دریا و هوا به ایران حمله کرد اما به طور کلی ایران به اندازه عراق در بعد تبلیغاتی موفق نبود چون اولا خود ایران هیچ رسانه فعال و بین المللی نداشت و ثانیا هیج کشوری با این خصوصیت حامی ایران نبود حجت الاسلام حکیم که از فضایی خارج از ایران می توانست به تحولات بنگرد گفته است کلیه رسانه های غربی تلاش می کنند ایران را به انزوا بکشانند و تا حدودی هم موفق شده اند ولی متأسفانه ایران در معرفی چهره واقعی انقلاب موفق نبوده است .

ردپای آمریکا و مسیر ادامه جنگ

گردانندگان سیاست آمریکا یا به قول سی.رایت میلز همان برگزیدگان قدرت آن کشور که عمدتا صهیونیست هستند پیش از آنکه به منافع حکومت آمریکا درجنگ ایران و عراق فکر کنند با توجه به تأثیر مثبت این منازعه بر حیات سیاسی نامشروع رژیم صهیونیستی آتش آنرا بر افروخته و گرم نگه می داشتند. اسحاق شامیر در همان سال ها گفته بود. این جنگ باید ادامه پیدا کند زیرا ادامه آن به طولانی تر شدن عمر اسرائیل کمک می کند . این اظهارات صریح و بی شرمانه مؤید تحلیل ایران بود که علت جنگ را ترس از به خطر افتادن منافع اسرائیل در منطقه پس از سقوط حکومت پهلوی می دانست . تمام تلاش آمریکا این بود که جنگ را در حالتی بینابین نگه دارد برای بدست آوردن نتایجی از قبیل اینکه: ـ بتواند هر روز منطقه را از خطر ایران بترساند تا جمهوری اسلامی روز منزوی تر شود ـ بتواند در گرماگرم جنگ به کشورهای حوزه خلیج فارس اسلحه و ادوات نظامی بفروشد ـ در سطح جهانی ایران را به جایی برساند که چاره ای جز دوستی با آمریکا نداشته باشد. مقامات آمریکایی بنابر اظهارات خودشان می دیدند که ایران منابع اندکی در اختیار دارد، از نظر دیپلماتیک منزوی است و از نظر سلاح در مضیقه که همه این شرایط برای منافع آنها ارضا کننده خواهد بود. با نگاه به این شرایط بودک ه بعدها آمریکایی ها اعتراف کردند ما در ابتدا می گفتیم بگدارید ایران و عراق هر چه قدر می خواهند به جان یکدیگر بیفتند . یک نکته مهم را باید در اینجا مدنظر قرار داد و آن اینکه هدف آمریکا فقط برقراری جنگ بود نه شکست ایران. آمریکا جنگ ایران و عراق را در توازن می خواست چرا که از منظر آمریکا سقوط ایران ممکن بود باعث تجربه کشور یا حاکم شدن حزب توده و بالطبع شوروی گردد و از طرفی پیروزی عراق هم مطلوب نبود چرا که ممکن بود عراق را تبدیل به قدرت مطلق منطقه بکند و این تهدیدی برای کشورهای عربی و بالطبع منافع جهان غرب در این منطقه بود.

حمایت های آمریکا از عراق

پس از پیشروی های ایران حفظ توازنی که از آن سخن گفتیم نیاز به قدرتمند شدن عراق داشت. در همین راستا آمریکا حمایت های آشکار خود از رژیم عراق را آغاز کرد. برژینسکی مشاور امنیت ملی کارتر گفت آمریکا باید در جهت متوقف کردن انقلاب اسلامی کاملا از رژیم عراق پشتیبانی کند و با صدام روابط فوق العاده برقرار کند، ماسکی وزیر امور خارجه آمریکا با دیدار وزیر خارجه عراق در نیویورک مذاکراتی انجام داد ، کیسینجر مخفیانه به عراق سفر کرد ، کنگره آمریکا به درخواست دولت ، عراق را از لیست حامیان تروریست حذف کرد تا بتواند سلاح به آن کشور بدهد و تصویب کرد که ۹ میلیارد دلار اعتبار برای عراق طی سال های ۸۲ تا ۸۵ اختصاص داده شود. ۲/۱ میلیارد دلار هم از طرف دولت به شرکت های خصوصی وام اعطا شد تا خط لوله نفت عراق را از طریق اردن احداث کنند. سیا هم موظف شده بود اطلاعات ماهواره ای خود را از ایران در اختیار عراق قرار دهد.

جنگ نفت کش ها

اولین حضور نظامی آمریکا آغاز اقدامات عملی آمریکا بر ضد ایران جنگ نفتکش ها بود که با یک طراحی حساب شده نتایج بسیار مطلوبی برای آمریکا به بار آورد. جنگ نفتکش ها با کمک فرانسه در سال ۶۲ آغاز شد. آنها عراق را با هواپیماهای سوپر استاندارد فرانسوی تجهیز کردند که به عراق توانایی می داد با موشک های اگزوسه نفتکش های ایران را هدف قرار دهد.

تأثیر جنگ نفتکش ها بر ایران را می توان اینگونه برشمرد:

الف ـ کاهش تولید و صدور نفت که چون عمده درآمد ایران از فروش نفت بود باعث کاهش شدید درآمدها می شد

ب ـ افزایش هزینه های تولید و استخراج نفت

ج ـ افزایش هزینه های صدور به خصوص حق بیمه محمولات و حق سورشارژ کشتی های تجاری

د ـ افزایش صدور نفت اعراب حوزه خلیج فارس و کم رنگ شدن نقش ایران در بازار نفت

تأثیر جنگ نفتکش ها بر عراق:

الف ـ کاهش قیمت نفت و افزایش هزینه ها یصدور که نتیجه اش کاهش درآمدها بود

ب ـ احتیاج بیشتر عراق به کمک های آمریکا و حامیان عرب که خود ۳ نتیجه داشت

۱. صدام بیشتر تابع آمریکا می شد ۲ـ شیخ نشین های خلیج فارس با افزایش درآمد بیشتر خود را مدیون آمریکا می دانستند ۳ ـ اعراب با کمک های خود به عراق هر روز صدام را وامدارتر و دست های خود را آلوده تر به جنگ می کردند.

این برنامه از پیش طراحی شده پس از اجرا علاوه بر همه منافع فوق بهانه ای هم بدست آمریکا داد تا برای کنترل از نزدیک جنگ وارد خلیج فارس شود و آن بهانه اسکورت کشتی های کویتی به درخواست آن کشور با توجه به ناامنی خلیج فارس بود.

امام خمینی و اندیشه اتحاد اسلامی

حضرت امام بر اساس تحلیل خود از منطقه ذره ای امید به هیچ یک از حکومت های اطراف نداشتند. ندای ایشان در عرصه بین الملل فراید مظلومیت ملت انقلابی ایران بود، ایشان با دلی آکنده از درد می فرمودند. ما در منطقهای به زندگی مرگبار خود ادامه می دهیم که اکثر حکما آن چشم و گوش بسته تحت فرمان آمریکا به جنایات اسرائیل و حزب بعث عراق مشروعیت می دهند و یا در جمع مهمانان خارجی دهه فجر فرموده ما کشورمان ، کشوری است که جز خداوند تبارک و تعالی پناهی ندارد، این فریاد مظلومیت خود عامل دیگری بر وحدت مردم بود زیرا بر خلاف قبل از انقلاب که وسعت جنایات آمریکا بواسطه ، رژیم پهلوی نیاز به روشنگری رهبران انقلابی داشت این بار چنگال خونین قدرت های ستمگر جهانیرا همه مردم بالای سر تک تک خودشان احساس می کردند و هر روز بر حقانیت موضع خودشان که خط امام بود بیشتر پی می بردند که نتیجه اش انسجام مضاعف بود. امام بارها سران عرب منطقه را نصیحت کرده بودند ولی آنها هر روز از مواضع اسلامی و ضد اسرائیلی خویش عقب نشینی می کردند. کشورهای عربی از آنجا که قدرت خود را بسیار کمتر از آن ارزیابی می کردند که بتوانند در مقابل غرب قد علم کنند ـ شاید درسی بود که از جنگ ۶ روزه با اسرائیل گرفتند ـ خود را ناچار می دیدند در زیر علم قدرتی بزرگتر باشد. امامدر دفاعات متعدد آنها را به حمایت از ایران و وحدت با دیگر مسلمین دعوت کرده بودند ولی بیش از آنکه به اسلام ایمان داشته باشند از آمریکا می ترسیدند. حتی دولت خودگردان فلسطین که همان حیات دوباره خود را مدیون انقلاب اسلامی ایران بود. از ابتدا جنگ اعلام بی طرفی کرد دولتی که نه بسط یدی داشت و نه قدرتی. شیوخ عرب آنقدر مرعوب قدرت آمریکا شده بودند که هر روز طرحی را برای صلح با اسرائیل دست و پا می کردند. یک روز معاهده کمپ دیوید در روز دیگر طرح ۸ ماده ای فهد.

امام خمینی پس از فتح خرمشهر با ادبیات سیاسی خاصی خطاب به اعراب که ناشی از ناامیدی نسبت به اصلاح آنان بود صریحا آنها را تهدید کردند تا اگر به دامن اسلام پناه نمی آورند لااقل با خیال آسوده هم جذب آمریکا نشوند. ایشان در پیامی که به مناسبت فتح خرمشهر صادر کردند در مورد همان طرح ها فرمودند. ما خطر بزرگ برای کشورهای اسلامی خصوصا حرمین شریفین می دانیم. اسلام به ما اجازه سکوت نمی دهد. و یا در آستانه حج و زمانی که زمزمه های ـ مبنی بر محروم کردن ایران از آن بود فرمودند من به حکومت های اطراف خلیج و به حکومت های منطقه هشدار می دهیم که دست از مخالفت با ایران و مساعدت با صدام بردارند .... ننشینند در کاخ های بزرگ خودشان و خیال کنند که حالا که در کاخ هستیم پس به ایران هم می توانیم چه بکنیم. خدا نکند که امسال حجاج ایرانی نروند به مکه و خدا نکند که این اسباب نشوند که اسلام و مسلمین انفجار در آنها حاصل بشود و دیگر نه شیخی وجود پیدا بشود و نه از بستگان آمریکا جهان غرب از اتحاد احتمالی دنیای اسلام هراس داشت امام این را می دانستند و مدام تذکر می دادند. آمریکا می ترسد چنانچه صدام از بین برود .... ملت عراق یک حکومتی خودش تأسیس می کند موافق میل خودش اسلامی و اگر ایران و عراق به هم پیوند پیدا کنند و اتصال پیدا کنند سایر این کشورهای کوچولویی که در منطقه هست آن هم به اینها می پیوندند و آمریکا از این منطقه ارزخیز که برای او حاضر است هزاران لشکر خودش را از بین ببرد محروم خواهد شد با این تحلیل بود که خطاب به اعراب می گفتند: شماها چه داعی دارید که دایما دم از این می زنید که ایران خطر است برای ما؟ ایران خطر است برای آمریکا ایران خطر است برای شوروی ، نه برای شما ، ایران رحمت است برای شما

شرایط و وقایع سال های ۶۲ تا ۶۵

همانطور که قبلا اشاره شد پیروزی های بعد از فتح خرمشهر و پیشروی های درون خاکعراق آنقدر چشمگیر نبود. طبق اطلاعات و آمار سیاه مثلا در یکی از موفق ترین عملیات ها'>عملیات های بزرگ یعنی خبر حدود ۴۰% از اهداف مورد نظر تأمین شد. بعد از آن هم هر روز به علت تجهیز عراق مقابله دشوارتر می شد با در نظر گرفتن اینکه ایران هم مجبور بود به جز جبهه غرب و جنوب بخشی از نیروی خود را صرف مقابله جنگ نفتکش ها در خلیج فارس کند.

آمریکا پس از فتح خرمشهر برای اینکه ایران را دچار تشتت نیرو کند و از قدرت پیشروی ایران در عراق بکاهد توسط اسرائیل حمله به جنوب لبنان را ترتیب داد. توقع هم این بودکه ایران به خاطر حساسیت خاصی که روی لبنان دارد بخشی از نیرو و تجهیزات خود را به آنجا منتقل کند. امام هر چند به زعم خودشان دیر ولی واقعا خیلی زود این مسأله را دریافته بودند. ایشان در یک سخنرانی فرمودند: آمریکا ـ یک توطئه دیگری عمیق تر اجرا کرده است که در این توطئه ما هم یک قدری باز می خوردیم و او این است که یک نقطه ای که پیش ما خیلی بزرگ است و ما نسبت به او حساسیت زیاد داریم آن غائله را پیش آورد تا اینکه ملت ما را از آن مطلبی که در کشور خودش می گذرد و از آن جنگی که در کشورخودش می گذرد غافل کند، قضیه هجوم اسرائیل به لبنان و بعد به عنوان اینکه تکلیف دولت و ملت ایران را در این زمینه مشخص کرده باشند فرمودند باید همه ملت ما و همه دولتمردان ما توجه به این معنا داشته باشند که در عین حال که ما لبنان را با ایران از حیث مصالح و مفاسد جدا نمی دانیم لکن نباید کاری بکنیم که نتوانیم هم لبنان را و هم ایران را نجات دهیم ... ما راهمان این است که باید از راه شکست عراق دنبال لبنان برویم . البته از کمک های مخفی و موضع گیری صریح نسبت به این موضوع هیچ گاه حکومت ایران و خود حضرت امام غافل نشدند. مثلا در پاسخ به تبلیغات حکومت عراق برای صلح می گفتند صلح طلبی شما مثل صلح طلبی اسرائیل است ـ یعنی واد شده است و شهرهای لبنان را گرفته است و حالا می گوید که با ما بیایید دیگر آتش بس کنیم . و این نشان می داد که هنوز لبنان برای ایران یک دغدغه است.

در کنار تحریم هایی که علیه ایران اجرا می شد بلوکغرب می کوشید تا با در اختیار گذاشتن فن آوری های پیشرفته نظامی و سلاح های کشتار جمعی عراق را هر چه بیشتر تقویت کند که در نتیجه بمباران تأسیسات اقتصادی ایران در همین ایام شکل گسترده تری به خود گرفت. به موازات این حمایت ها ابرقدرت شرق هم عملا و به شدت با ایران بر سر دشمنی افتاد. شوروی در ابتدای جنگ هر چند حمایتی از ایران نمی کرد ولی در فهرست پشتیبانان تمام عیار صدام هم قرار نداشت. چرا که به عنوان قدتر مقابل آمریکا نمی خواست در این جنگ با او هم پیمان شود. شاید این تصور را هم روس ها داشتند که در صورت پیروزی ایران از منفع منطقه بی نصیب نمانند. اما پس از چندی آشکارا تغییر موضع داده و کمک های شایانی به حکومت عراق کردند.

این تغییر موضع چند علت داشت:

الف ـ ایران به خواسته روس ها مبنی بر حمایت نکردن مجاهدین افغانی تن نداد. ب ـ شوروی از آمریکا بر سر موضوع افغانستان امتیازاتی گرفت تا یکه تاز آن منطقه باشد و در قبال آن عراق را یاری کند. ج ـ انحلال حزب توده در سال ۶۲ و دستگیری سران آن هم برای شوروی بسیار گران تمام شد. زیرا ارکان اصلی این حزب همه جاسوس روس ها در ایران بودند و اعترافات و محاکمه آنها نه تنها شوروی را آزاد می داد بلکه آینده منافع آن دولت در ایران را در پرده ای از ابهام فرو می برد. در مجموع شوروی پس از این چرخش ابتدا نیروی هوایی عراق را مجهز به میگ های ۲۵ کرد که با آن نیرو قدرت می داد بالاتر از سقف برد پدافند هوایی ایران پرواز کنند و به سادگی در آسمان شهرهای ایران خصوصا تهران ظاهر شد، و بمباران نمایند. و در حرکت بعد هم لیبی را وادار کرد تا کارشناسان نظامی خود را پس از خرابکاری در سیستم هدایت موشک های زمین به زمین اسکاد و موشک های زمین به هوایسام از ایران خارج کند که اولا قدرت مقابله موشکی ایران از بین می رفت و ثانیا از کار افتادن موشک های زمین به هوا پدافند هوایی تهران را بسیار ضعیف کرده بود که باعث قدرت میگ های عراقی می شد. البته پس از چندی کارشناسان ایرانی در میان ناباوری همگان این موشک ها را راه اندازی کردند ولی خسارات و تلفات این دوره بیش از اندازه بود. حکومت عراق هم چون به هیچ مرا می پایند نبود با بی رحمی تمام اهداف غیرنظامی را تخریب می کرد. توینبی می گوید: جنگ های ملی گرایانه بی رحمانه تر از جنگ های مذهبی است زیرا موضع یا بهاه دشمن ها کمتر معنوی و بیشتر مادی است . بگذریم از اینکه نه تها اهداف عراق ملی گرایانه نبود بلکه حزبی و تابع منافع آمریکا بود و بالطبع با وحشیگری تمام به ایران هجوم می آورد.

وضعیت داخلی ایران پس از فتح خرمشهر

بعد از حذف بنی صدر دیگر هیچ نظارتی بر عملکردها نبود که این دو علت داشت یکی اعتماد مسؤولان رده بالای نظام به یکدیگر و دیگری شرایط بحرانی جنگ و لزوم یکدستی فضای سیاسی. امام با هدف تمرکز دادن سیاست داخلی بر جگ به عنوان پشتیبانی قاطع از ارکان نظام فرمودند، من اعلام می کنم به همه ملت که امورز مخالفت با دولت ، مخالفت با مجلس ، مخالفت با جمهوری اسلامی، مخالفت با ارگان هایی که در جمهوری اسلامی است مخالفت با اسلام است و موجب تباهی در این کشور و این ملت است. در اثر این حمایت بی چون و چرا کم کم تفکری بر کشور حاکم شد که هرگونه انتقاد و تخرب را عین کفرتلقی می کرد. بنابراین هیچ ارزیابی از عملکردها ارایه نمی شد. از طرف دیگر هر روز مسؤولان و برنامه ریزان نظامی عدم توفیقات را به عوامل خارجی نسبت می دادند و مسؤولان اقتصادی مشکلات را به جنگ، در نتیجه فضایی بوجود آمده بود که هیچ مسؤول ایرانی خطا کار به حساب نمی آمد. البته بسته بودن فضای سیاسی لازمه شرایط جنگ بود ولی تعطیلی باب انتقاد آفتی بود در جهت خودمحوری مسؤولان. همگان در طی سال های جنگ آنقدر به این فضا عادت کرده بودند که مثلا وقتی نخست وزیر شنید که شاید چند وزیرش را مجلس سوم رأی نگیرند استعفا کرد. البته با تذکر امام که نظارت های قانونی را حق همه و مثبت دانستند مهندس موسوی استسعفایش را پس گرفت ولی توجه به این مثال به عنوان نمونه، گوشی ای از فضای آن روزها را ترسیم می کند. بعد از فرسایشی شدن جنگ کم کم اختلافات بوجود آمد و تقریبا مرزها مشخص بود هر چند که مرزبندی های فکری و اقدامات عملی به صورت زیرزمینی شکل می گرفت. امام که از این اختلافات کاملا مطلع بودند هر از گاهی به مسؤولان تذکر می دادند که باید این بار بزرگ را به منزل برسانیم و در این راه متحد باشیم و گرایشی خاص به این گروه و آن گروه نداشته باشیم .

سست شدن آرمان های اولیه انقلاب و سوءاستفاده برخی سودجویان که در بحث های دولتی فعال بودند باعث شد که فسادهایی از قبیل احتکار یا اختلاس کم کم نمایان شود. اضافه شدن این مشکلات بر اقتصاد بیمار کشور باعث می شد که با تمام تلاشی که دولت در جهت رفاه مردم اعمال می کرد مشکلی به نام تورم گریبانگیر کشور شود، یکی از نتایج طبیعی تورم آشکار شدن شکاف های اقتصادی و پیدایش اختلاف طبقاتی بود. امام هیچ گاه در این دوران منکر مشکلات نبودند یکی از خصوصیات مؤثری که رهبر را به افراد تحت رهبری نزدیک می کند این است که او در مقام خود نشان دهد که مشکلات مردم را درک می کند و از آنها آگاه است. امام با بیان اینکه از حیث گرانی ما هم نگران هستیم، از این گرانی همه نگران هستند اما چاره چیست؟ خود و مردم را در یک جایگاه قرار می دادند. به عبارت دیگر ضمن قبول مسأله لاینحل بودن آن را با توجه به شرایط صریحا می گفتند و امید بیهوده نمی دادند. تأثیر این برخورد بر مردمی که از عمق وجود به رهبر خود ایمان دارند باور مشکلات ، تحمل آنها و یاری رهبری می باشد. و از طرفی دیگر امام همیشه مردم را به یاد آرمان های انقلاب می انداختند. می فرمودند ملتی که برای شهاد می رود ملتی که زن و مردش عاشق شهادت هستند دیگر از اینکه فلان چیز کم است فلان چیز زیاد است نمی نالد ... نرخش کم باشد ، نرخش زیاد باشد . کلام امام تسکینی بود بر دردهای مردم و باعث می شد که تأثیر این شرایط بر مردم بریدن از امام و انقلاب نباشد بلکه نهایتا وقتی از زبان مسؤولان مشکلات را ناشی از جنگ می شنوند کم کم از آن سرد شوند. ولی تأثیر این وضعیت بر مسؤولان مهمتر بود چرا که در عین ناباوری طبقه جدیدی در کشور بوجود آمد که سابقه انقلابی داشتند. شعار انقلابی هم می دادند ولی از امکانات رفاهی نسبتا بهتری برخوردار بودند. اثر منفی این واقعیت انکار ناشدنی بر مردم از تأثیر فشار اقتصادی آنها بسیار بیشتر بود.

امام خمینی در این زمینه همیشه تذکرات را به مسؤولان گوشزد می کردند. می فرمودند باید افراد متوجه این معنا باشند کسانی که واقعا دلشان برای اسلام می تپد و برای کشورشان متوجه این معنا باشند که پست میزان نیست مقام میزان نیست .... . ایشان بخصوص به روحانیت سفارش می کردند که من از دو جهت نگران هستم یک جهتی که زی طلبگی در بین ما ضعیف بشود یا از بین برود یک جهت دیگر هم اینکه مبادا خدای نخواسته اختلاف پیدا بشود که هر دو اینها از باب اینکه شما در جایی واقع شده اید که مردم به شما توجه دارند و شما ارشاد می خواهید بکنید مردم را مبادا یک وقتی به واسطه خارج شدن ماها از زی طلبگی مردم را از ما منصرف کنند که انصراف از روحانیت منتهی می شود به انصراف از اسلام .

امام با فرمایشی شدن جنگ مقابله می کنند

فرسایشی شدن جنگ و شرایطی که ذکر آنها گذشت غیر از اینکه در مردم احساس خستگی بوجود می آورد ۲ نتیجه دیگرهم داشت: اول اینکه همه مسؤولان کشور چون طی چند سال برنامه های خود را با جنگ هماهنگ کرده بودند کم کم به آن عادت کرده و دیگر در برنامه ریزی ها نگاهشان به جنگ مانند نگاه به یک عنصر همیشگی در حاشیه بقیه مسایل و مسؤولیت ها بود. و دوم اینکه رزمندگان و بخصوص داوطلبین بسیجی که در جبهه ها در شرایط نه حمله و نه دفاع قرار گرفته بودند و تنها فعالیت شان به غیر از مقاطع خاص و کوتاه عملیات ـ عموما شرکت در درگیری های کوچک بود